Marieke Wichers gaat zich bezighouden met het voorspellen van terugval of herstel bij depressieve patiënten. Dat lukte tot nu toe niet, omdat de aandoening van zoveel factoren afhankelijk is: stemming, omgeving, leefsituatie, medicatie. ‘Het is echt enorm complex. Het gevolg is dat de psychiatrie dacht: wat moeten we hiermee?’

Maar toen stuitte Wichers op de theorie van complex-dynamische systemen. Die theorie wordt gebruikt bij bijvoorbeeld klimaatonderzoek om te verklaren waarom zich soms plotselinge, grote veranderingen in het klimaat voordoen. ‘Daaruit blijkt dat er al voor het kantelpunt signalen meetbaar zijn, die aantonen dat het systeem minder stabiel wordt’, zegt Wichers. ‘Het bouwt als het ware op, als een vulkaan die op het punt staat om uit te barsten.’

Wichers gaat nu uitzoeken of een depressie zich volgens dezelfde principes gedraagt als dynamisch systeem. Ze gaat de stemming van depressieve patiënten die mogelijk een kantelpunt gaan bereiken – bijvoorbeeld omdat ze medicatie gaan afbouwen of al geruime tijd in therapie zitten – enkele malen per dag meten, om te kijken of je signalen kunt oppikken die aangeven dat het ‘systeem’ minder stabiel wordt.

Een pilot gaf al goede hoop. Mocht haar onderzoek slagen, dan kan dat leiden tot het beter monitoren van patiënten in de gevarenzone, of aanpassingen in de therapie.

Ongeremde groei van tumoren

Ook Marcel van Vugt kreeg twee miljoen van ERC. Hij gaat de ongeremde groei van tumorcellen onderzoeken en kijken of er een manier is om die tegen te gaan. ‘Tumorcellen delen natuurlijk enorm snel en daarbij maken ze veel foutjes. Die foutjes kunnen nadelig voor ze zijn, maar ze hebben trucjes geleerd om daarmee om te gaan.’

Van Vugt wil weten hoe ze dat doen en ontdekte daarbij een groep eiwitten die actief wordt in het allerlaatste stadium van celdeling. Die eiwitten blijken in staat om op het laatste moment nog fouten te herstellen. ‘We denken dat er nog meer eiwitten bij betrokken zijn en die willen we opsporen, zodat we medicijnen kunnen ontwikkelen waarmee we die kunnen uitschakelen. Bovendien willen we uitzoeken hoeveel fouten een specifiek soort tumor maakt, zodat we ook kunnen kijken welke tumoren het meest geschikt zijn om aan te pakken met die therapie.’

Van Vugt richt zich in dit onderzoek op bepaalde types borstkanker en eierstokkanker, maar hij denkt dat het principe dat hij gaat onderzoeken heel generiek is en dus uiteindelijk geschikt voor meer types kanker. Maar dat is toekomstmuziek. ‘In dit project richten we ons op deze twee types.’