Wijmenga wint Spinozaprijs

Alweer levert de RUG dit jaar een Spinozaprijswinnaar. Vrijdagmiddag werd in Den Haag bekend dat hoogleraar medische genetica Cisca Wijmenga een ‘Nederlandse Nobelprijs’ krijgt.


Vorig jaar was trekvogelprofessor Theunis Piersma een van de winnaars van de prijs van 2,5 miljoen euro van onderzoeksfinancier NWO. Maar daarvoor had de RUG tien jaar moeten wachten op goud.

Wijmenga is dé Nederlandse expert als het gaat over genen en gezondheid. Wat zij wil weten: wat voor invloed heeft genetische aanleg op het ontstaan van chronische ziekten? En waarom worden sommige mensen wel ziek, maar anderen met dezelfde weeffoutjes in hun DNA niet? Daarbij concentreert ze zich vooral op het ontrafelen van de genetische achtergrond van glutenintolerantie of coeliakie.

DNA

‘Toen ik begon, wisten we nog helemaal niets. Nu kennen we ongeveer de helft van de locaties in ons DNA die bijdragen aan het ontstaan van deze ziekte’, zegt Wijmenga.

Cisca Wijmenga

Cisca Wijmenga © Ivar Pel / NWO

Wijmenga studeerde biologie aan de RUG, promoveerde cum laude in Leiden en is sinds 2007 hoogleraar in Groningen. Ze is lid van de KNAW en haalde belangrijke subsidies binnen, waaronder een ERC Advanced Grant in 2012 voor haar onderzoek naar coeliakie. BBMRI-NL2.0, het samenwerkingsverband tussen biobanken in Nederland waarvan Wijmenga directeur is, kreeg vorig jaar nog 9,8 miljoen euro van NWO.

Immuunsysteem

Tien jaar geleden al kwam ze met het idee dat coeliakie – een ziekte waardoor mensen voornamelijk heel erg moe zijn – wel eens dezelfde basis kon hebben als auto-immuunziekten zoals reuma, multiple sclerose of de ziekte van Crohn. Intussen heeft haar onderzoek aangetoond dat er inderdaad sprake is van overactieve cellen in het afweersysteem.

Verder gaf ze leiding aan het project ‘Het genoom van Nederland’, dat het DNA van 250 trio’s van twee ouders plus een kind analyseerde. Een verrassende uitkomst was dat veel mensen schadelijke mutaties bleken te hebben en toch niet ziek waren. Het Groningse Lifelines-project, dat 167 duizend inwoners van de drie noordelijke provincies volgt, is bij uitstek geschikt om uit te zoeken welke mensen met een genetisch risico daadwerkelijk ziek worden.

Enorme eer

Wijmenga is blij. Niet zo gek, want de Spinozapremie is de hoogste onderscheiding voor een wetenschapper in Nederland. ‘Het is een enorme eer en een erkenning voor het werk dat wij de afgelopen twintig jaar hebben verricht in onze groep’, zegt ze.

Wat ze met de 2,5 miljoen euro wil doen weet ze nog niet. ‘Daar ga ik deze zomer eens goed over nadenken’, zegt ze. Maar ze heeft al ideeën: ‘Zoals het achterhalen van de oorzaak voor het ontstaan van coeliakie via Lifelines. Maar ook denk ik aan onderzoek naar het afstemmen van medische behandelingen op de genen en andere eigenschappen van de patiënt, personalized medicine.’

Ook het universiteitsbestuur is tevreden dat de RUG alweer in de prijzen valt. ‘Het is een terechte beloning voor het onderzoek dat zij de afgelopen jaren heeft gedaan.’

Wijmenga’s reactie na de officiële bekendmaking lees je hier.

12-06-2015