De Bruin, hoogleraar financiële ethiek, gaat twee PhD’s en een postdoc aanstellen om te onderzoeken wat de gevolgen zijn van herhaaldelijke blootstelling aan stereotypen over een bepaalde bevolkingsgroep – waaronder het beeld van de dommige en onhandige Zwarte Piet. ‘Maar het gaat natuurlijk niet alleen daarom’, benadrukt De Bruin. ‘Het kan ook gaan om stereotypen over vrouwen, minderheden en andere sociale groepen.’

Tunnelvisie

Het onderzoek heeft te maken met epistemische onrechtvaardigheid, een begrip dat ontwikkeld is door de Britse filosofe Miranda Fricker, die ook bij het project betrokken is: als iemand je onterecht als dom of minder betrouwbaar ziet. Bijvoorbeeld een getuige die niet wordt geloofd omdat hij zwart is, of een asielzoeker. ‘Dat is een nieuw onderzoeksterrein’, vertelt De Bruin. ‘Het houdt zich voornamelijk bezig met geloofwaardigheid en open-mindedness, maar ook met de gevolgen van navelstaarderij of tunnelvisie.’

De Bruin vermoedt dat wanneer iemand bijvoorbeeld een filmpje ziet met het traditionele jaren-vijftigplaatje – een vrouw achter het aanrecht en een man die thuiskomt van zijn werk – dit invloed heeft op zijn inschatting van de geloofwaardigheid van vrouwen. Maar dergelijke stereotypen hebben waarschijnlijk ook invloed op het beeld dat vrouwen van zichzelf hebben.

Hypotheek afsluiten

‘We weten bijvoorbeeld dat vrouwen die een hypotheek afsluiten een half procentpunt meer rente betalen dan mannen in dezelfde omstandigheden’, zegt De Bruin. ‘Dat zou komen doordat ze minder goed zoeken naar de beste deal, maar meer vertrouwen op het advies van vrienden en kennissen. Maar hoe komt dat?’

Misschien, vermoedt De Bruin, is het omdat vrouwen vaak te maken krijgen met het vooroordeel dat ze minder goed zijn in het zoeken van informatie. ‘Als je jezelf daardoor niet als betrouwbaar ziet, dan ga je het sneller aan vrienden vragen.’

Niet serieus

Vergelijkbare mechanismen kunnen een rol spelen in de gezondheidszorg. Wanneer een arts een patiënt het idee geeft dat hij dom is en niet heel serieus genomen hoeft te worden, zal hij minder snel informatie aandragen. ‘We weten dat er systematisch dingen misgaan tussen hoog- en laagopgeleiden in de gezondheidszorg, terwijl artsen denken dat ze alle patiënten evenveel tijd geven.’

Als De Bruin gelijk heeft, dan is ook de dommige Zwarte Piet niet zo onschuldig als veel mensen denken. En dan heeft dat ook politieke consequenties, denkt De Bruin.