Hij staat al sinds 1926 in het Museum voor Communicatie in Den Haag: een grote zwarte postkist met daarin de brieven. Ze werden tussen 1689 en 1706 verzonden, maar om verschillende redenen nooit bezorgd. Maar nog nooit is er grootschalig onderzoek gedaan naar de brieven – 600 waren zelfs nog nooit geopend. En dat is nu net wat er zo interessant is, meent onderzoeker David van der Linden. Hij ‘herontdekte’ de kist in 2012, waarna beurzen van het NWO, MIT Libraries en Metamorfoze, het nationaal programma voor het behoud van het papieren erfgoed, ervoor zorgden dat het onderzoek vorig jaar van start kon gaan.

De kist was eigendom van postmeester Simon de Brienne, die verantwoordelijk was voor het postverkeer vanaf en richting Frankrijk. Als een brief niet werd aangenomen (de geadresseerde betaalde namelijk ook mee voor de portokosten), het adres onbekend was of de geadresseerde was overleden of verhuisd, stopte De Brienne deze in de kist. Op die manier kon de brief eventueel later alsnog bij de juiste persoon terechtkomen. Een postmeester met hart voor de zaak dus? ‘Nou, dat was meer uit economische overwegingen’, zegt Van der Linden lachend. ‘Zo kon hij later misschien alsnog wat van het geld ontvangen. Hij noemde de kist ook wel het spaarpotje.’

Vouwen voor veiligheid

Nu vormen de brieven een uniek kijkje in het verleden. Maar Van der Linden is niet alleen geïnteresseerd in de inhoud ervan. ‘De vorm en het materiaal zijn minstens zo belangrijk. Ze zijn ook onderdeel van de geschiedenis. Het een kan niet zonder het ander en dat blijft vaak onderbelicht.’ De brieven werden namelijk zo dichtgevouwen en verzegeld dat niemand de brief onbeschadigd kon openen. Deze vorm van beveiliging resulteerde in de meest ingenieuze technieken om de inhoud veilig te stellen.

Waar nu mailtjes en appjes in een oogwenk aan de andere kant van de wereld zijn, was dat vroeger wel anders. ‘Een brief sturen van Parijs naar Amsterdam duurde zo’n vier dagen’, weet Van der Linden. ‘Maar tegenwoordig duurt dat net zo lang, dus kun je nagaan hoe efficiënt dat toen ging! Maar als je vertrouwelijke informatie wilt doorspelen, is die veiligheid dus van belang. En een mailtje is zo onderschept. Als je nog eens carrière wilt maken als spion, kun je je informatie het beste per post doorsturen.’

Superscanner

‘Het probleem bij het archiveren van die oude brieven is dat ze vaak geopend worden, netjes gladgestreken en weggestopt worden. Maar hierdoor raak je de vouwmethoden kwijt en dat is zonde. Dit letter locking, zoals dat heet, is een nieuw onderzoeksgebied. Het gebeurde overigens niet alleen met het oog op de beveiliging. De manier waarop een brief was dichtgevouwen was heel persoonlijk, het gold ook een beetje als handtekening’, legt hij uit. ‘Het vertelt ons dus ook dingen over de afzender en de tijd en plaats.’

Maar hoe onderzoek je de inhoud en het vouwmechanisme van een brief zonder deze te openen? ‘Met röntgentomografie. Dat is een soort superscanner die ook is gebruikt om de Dode Zee-rollen te onderzoeken. In dit geval is het nog lastiger omdat de tekst, in tegenstelling tot bij die rollen, niet rechtdoor loopt, maar met elke vouw een hoek maakt. Dit hele proces is dus hartstikke ingewikkeld en ook nog erg duur. We zijn nu net met dit onderzoek begonnen, maar er is nog heel veel tijd en geld nodig om het af te maken’, stelt de onderzoeker.

Ook de 2000 al geopende brieven zijn natuurlijk van waarde. ‘Ze geven een mooie dwarsdoorsnede van de samenleving’, zegt Van der Linden. ‘Er zitten ook brieven tussen van gewone burgers, en dus ook vrouwen. Dat soort brieven zie je veel minder, dus dat is interessant.’ Hij heeft er nog maar een paar gelezen, geeft hij toe. ‘Maar je voelt je echt een voyeur. Veel van de brieven zijn van uit elkaar gerukte Hugenotenfamilies die vanwege hun geloof hebben moeten vluchten en elkaar dus heel erg missen. Maar er zitten ook geweigerde liefdesbrieven tussen, en een bestellijst van een boekhandelaar. Nu kende ik die titels toevallig, dat waren pornoboeken’, lacht hij.

De voortgang van het onderzoek en het onderzoeksteam worden gepresenteerd op een website. ‘De bedoeling is dat daar uiteindelijk ook de brieven worden geplaatst, als deze eenmaal gescand en ontcijferd zijn’, aldus de geschiedkundige.