Eind november publiceerde de Groene Amsterdammer een onderzoek naar nevenfuncties van hoogleraren. De onderzoeksredactie maakte een register met nevenfuncties van 5800 hoogleraren. Honderden hoogleraren hebben een bijbaan die de onafhankelijkheid van hun wetenschappelijke werk aantast. Niet alleen door hun nevenfuncties, maar door het hele systeem waarin de wetenschap plaatsvindt wordt de ware aard van wetenschap aangetast.

Onafhankelijkheid op het spel

Wetenschap heeft als doel het verwerven, overbrengen en reproduceren van kennis. Wetenschappers zijn nieuwsgierig naar het onbekende en stellen altijd nieuwe vragen bij gevonden antwoorden. Maar inmiddels is het niet meer aan de wetenschapper zelf te bepalen wat er wordt onderzocht. Veelal worden zij beïnvloed door belangengroepen die worden gefinancierd door het bedrijfsleven. Daarnaast zijn zij afhankelijk van hun output voor financiering. De onafhankelijkheid van onze wetenschap staat op het spel.

Neem bijvoorbeeld econoom Catrinus Jepma, van de Rijksuniversiteit Groningen. Geen traditionele hoogleraar, maar een ‘honorair hoogleraar’. Hij doet amper onderzoek en geeft geen les aan studenten. Wel werkt hij onder andere voor Energy Delta Institute, een business school voor de energiesector die onder andere wordt gefinancierd door Gasunie en Shell.

Stickertje

Hij ziet als zijn taak de Nederlandse gasindustrie een betere positie in de wereld te geven. Volgens hem helpt zijn hoogleraarstitel daarbij, omdat deze het idee geeft van absolute kwaliteit en onafhankelijkheid. Onafhankelijkheid is het stickertje dat hij opgeplakt krijgt, maar ondertussen dient hij openlijk puur economische belangen.

Jepma is slechts één voorbeeld van de vele hoogleraren met nevenfuncties in het bedrijfsleven, die niet te rijmen zijn met onafhankelijke wetenschap. Bij de Rijksuniversiteit is het gemiddelde 3,13 nevenfuncties per hoogleraar. Veel nevenfuncties worden verzwegen. Als hoogleraar krijgt Jepma automatisch de stempel van kwaliteit en onafhankelijkheid, maar de moderne wetenschap is niet meer van absolute kwaliteit en al helemaal niet meer onafhankelijk.

Coca Cola universiteit

In 2009 riep ROOD Groningen al op tot een discussie over de steeds groter wordende greep van het bedrijfsleven op onze wetenschap met de leus ‘Coca Cola universiteit: de toekomst van ons hoger onderwijs?’ Het is hoog tijd dat die discussie eens echt wordt gevoerd en dat er wat verandert. Ons systeem van wetenschap en wetenschappelijk onderwijs is namelijk ziek.

Een wetenschapsfraudeur als Diederik Stapel is geen incident, maar een symptoom van dat zieke systeem. Het is een neoliberaal systeem waarin alle accent op kwantitatieve productie ligt. De Rijksuniversiteit is altijd bang om politiek te kleuren, maar ondertussen is de RUG allang gekleurd: de kleur van het neoliberale marktdenken.

De kerntaken van de wetenschap: onafhankelijk onderzoek doen om kennis te verwerven en ons zo te blijven ontwikkelen, worden tegengewerkt door de economische benadering ervan. Wetenschappelijke vooruitgang wordt tegengegaan, doordat alleen kleine onderzoekjes, waarvan het resultaat vaak van tevoren al vaststaat, geld opleveren. Hoe lang is het geleden dat er écht een grote wetenschappelijke ontdekking is gedaan?

Sexy onderzoek

De tijd die onderzoekers hier vroeger voor hadden, is ondenkbaar in het huidige systeem. Geldschieters en ‘toptijdschriften’ willen vernieuwend onderzoek, ‘sexy onderzoek’, met mooie resultaten en dan het liefst positief. Universiteiten willen hoog scoren op ranglijsten. Het is niet voor niets dat onderzoeken die ondersteund worden door commerciële partijen, zoals farmaceutische bedrijven, twee tot drie keer vaker positief uitvallen. De universiteit is een bedrijf geworden.

Het is tijd voor een verandering in de wetenschappelijke wereld, een verandering van het huidige systeem. Zodat hoogleraren weer met recht de titel van absolute kwaliteit en onafhankelijkheid kunnen dragen en de wetenschap weer doet waartoe hij op aard is: kennis verwerven en overdragen.

Lisa de Leeuw
Sociologiestudente aan de RUG
Landelijk bestuurslid ROOD, jong in de SP