• Waarom de RUG van Rusland houdt

    Het land van geld en gas

    Rusland is trending. Letterlijk. Vanwege opgepakte Greenpeaceactivisten, een mishandelde diplomaat, herrie rond homorechten. Maar de RUG heeft verrassend veel banden met dit complexe land. Waarom eigenlijk?

    Rusland en de RUG

    ERIBA

    In dit nieuwe onderzoeksinstituut van de RUG en het UMCG zoeken toponderzoekers naar de oorzaken van veroudering. Mede dankzij vrijgevige Russen kan dat allemaal in een architectonisch hoogtepunt, dat in fel contrast staat met de aangrenzende grijsbouw van de medische faculteit.

    Nederland-Ruslandcentrum

    Tegenover ERIBA: het bedrijf van gerenommeerd Rusland-expert Hans van Koningsbrugge. Inspelend op de valorisatietrend wil het NRCe alle bedrijfs-, overheids-, culturele en universitaire contacten tussen Nederland en Rusland stimuleren en begeleiden. De houdstermaatschappij van de RUG is een van de belangrijkste aandeelhouders.

    Centre for Russian Studies

    Nog een pareltje van Van Koningsbrugge: een centrum waar de Russische geschiedenis, cultuur en taal kunnen worden bestudeerd. Of toch stiekem een propagandamachine van Poetin? Het centrum is immers gefinancierd door de Russkiy Mir Foundation, die indirect onderdeel is van de Russische regering.

    Energy Delta Institute

    Permanent gezeteld in het hotel Hampshire Plaza in Groningen richt deze energy business school zich op de rol van gas in de energietransitie. De RUG werkt er samen met Gazprom, Gasunie en Gasterra. Een huwelijk van wetenschap en politiek, de gasrotonde als kind.

    Skolkovo

    Het Sillicon-valley van Rusland: een complex technologieproject waar allerlei toegepaste wetenschap kan floreren. Van biomedisch onderzoek en nucleaire technologie tot ruimtetechniek en energy efficiency. Sinds 2011 is de RUG een officiële samenwerkingspartner. Momenteel werken Groningse wetenschappers aan stamcelonderzoek.

    Eén kleine studie werd níet opgeheven, toen het mes in de kleine talenstudies ging bij letteren. Russisch kon ongehinderd blijven bestaan. Waarom?

    Omdat de banden met Rusland van belang zijn voor de RUG. Je ziet het ook aan de samenwerking met het high-tech bedrijvencomplex Skolkovo nabij Moskou of de komst van een prestigieus Centre for Russian Studies in de UB. Maar wat moet de RUG met het land van anti-homopropaganda, van opgepakte Greenpeace-activisten en mishandelde diplomaten waar vrijdag de Olympische Spelen beginnen?

    Hoogleraar geschiedenis en politiek van Rusland Hans van Koningsbrugge – een leerstoel gefinancierd door de Gasunie – legt het uit tegen de achtergrond van een meterslange boekenkast vol Russische klassiekers. Het gaat om gas. Om economische belangen. En kansen die je niet kunt laten liggen.

    Strategische positie

    ‘Terwijl veel Nederlandse universiteiten zich in de jaren na de val van de Muur weinig met Moskou bezighielden, is aan de RUG altijd belangstelling voor Rusland gebleven. Noord-Nederland is een grensregio, die verder kijkt dan haar neus lang is.’

    Ondanks het feit dat Nederland maar een klein land is, in vergelijking met het veel grotere Rusland. En ondanks het feit dat de RUG misschien maar een kleine universiteit is, hebben beide partijen elkaar wel degelijk wat te bieden, denkt Van Koningsbrugge.

    Noord-Nederland heeft namelijk een strategische positie. Het is een logistiek knooppunt voor opslag en transport van gasstromen. Bovendien is er volop kennis over gas én zijn de bedrijven er gevestigd. Zo heeft Gasunie (verantwoordelijk voor het gastransport binnen Nederland) en Energie Beheer Nederland (EBN: verantwoordelijk voor de winning van het Nederlandse aardgas) de afgelopen jaren hard gewerkt aan capaciteitsuitbreiding in de gasrotonde.

    Siberisch aardgas

    Tot 2014 gaat het om investeringen ter waarde van €8,2 miljard. Onderdeel hiervan is een belang van 9 procent in twee bestaande Gazprombuizen op de bodem van de Oostzee, de Nord Stream. Uit een reconstructie van de Volkskrant afgelopen jaar blijkt dat deze Nederlandse investeringen in Russische pijplijnen vooral in het belang van Gazprom waren. Een belangrijke schakel in de ambitie zoveel mogelijk Siberisch aardgas te verkopen aan het West-Europa.

    Ondertussen is Noord-Nederland daarmee wel onderweg om de gasrotonde van Europa te worden. Een verdeelstation dus. ‘De aardbevingen in Groningen maken verandering noodzakelijk’, zegt Van Koningsbrugge. ‘We kunnen niet eindeloos doorgaan met de boringen. In de toekomst verandert onze rol als gasleverancier naar die van gasverdeler.’
    De RUG heeft daar slim op ingehaakt door al in 2002 een belangrijke partner te worden bij het Energy Delta Institute (EDI). Wetenschappers doen daar onderzoek naar de rol van gas in de energietransitie.

    Maar het draait niet alleen om gas. De wetenschappelijke samenwerking wordt ook steeds belangrijker. Daarbij maakte de RUG in 2011 een belangrijke stap, toen voorzitter van het universiteitsbestuur Sibrand Poppema de samenwerkingsovereenkomst met de Skolkovo Foundation ondertekende. In dit technologiepark is een aantal Groningse wetenschappers, waaronder professor Peter Lansdorp van het Groningse ERIBA, betrokken bij een nieuw instituut voor stamcelonderzoek.

    ‘We kunnen niet eindeloos doorgaan met boringen’

    Die houding van de universiteit past bij de hele noordelijke regio, zegt Van Koningsbrugge. Want het noorden als geheel vervult een voortrekkersrol in de betrekkingen met Rusland. Zo is er ook nog een landbouwsamenwerking met de regio Leningrad-Oblast genaamd Agro Valley.

    Bovendien gaat die speciale band tussen Noord-Nederland en Rusland ver terug. Al in de 13 eeuw tekenden Groningse kooplui een contract met een Russische grootvorst. In 1697 was er het bezoek van tsaar Peter de Grote aan Amsterdam, waardoor er in Moskou een ware Hollandofiel op de troon belandde. Nederland heeft Rusland sindsdien altijd bijgestaan op het gebied van innovatie. De relatie kreeg een dip tijdens de Sovjetperiode, maar leefde na 1990 weer op. En daar komen Noord-Nederland en de RUG weer om de hoek kijken.

    In Rusland floreert de economie

    ‘Een gemiste kans als je deze markt niet betreedt’

    Van Koningsbrugge: ‘ Wij zijn goed op het gebied van energie, landbouw en innovatie. Daar liggen veel kansen. Wij zijn in crisis, maar in Rusland floreert de economie.’ Ook het Russische hoge onderwijs groeit en het land zoekt steeds meer onderwijssamenwerking met het Westen.

    En al is Nederland een kleine speler – Engeland, Duitsland en Frankrijk timmeren met de vestiging van informatiecentra en onderwijskantoren in Rusland al flink aan de weg -, de RUG doet ook mee: ‘Ook onze universiteit wil graag betrokken zijn bij internationale netwerken’, vertelt Van Koningsbrugge. ‘Op sommige gebieden lopen de Russen voorop, zoals in de natuurwetenschappen of rondom healthy ageing. Een gemiste kans als je deze markt niet betreedt.’

    Persoonlijk contact belangrijk

    Toch is de samenwerking niet gemakkelijk. Er zijn praktische problemen met visa en accreditatie. Maar ook vormen cultuurverschillen en de hardnekkige bureaucratie belangrijke obstakels. ‘Het betreden van de Russische markt met een product is ingewikkeld. Voordat je iets kunt invoeren, heb je een certificaat nodig en moet je allerlei formele aanvragen en commissies doorlopen.’

    Opgepakt wegens ‘homo- propaganda’

    Raadslid Kris van der Veen (33) van Groningen was afgelopen zomer in Moermansk voor de opnames van een documentaire over homoseksualiteit in Rusland. Al snel werd hij opgepakt op verdenking van homopropaganda. Urenlang werd hij ondervraagd en geïntimideerd door de Russische politie. ‘In Rusland is het moeilijk om anders te zijn of te denken. Toch is er een hele onderstroom van studenten die het anders willen. Ik heb het gevoel dat onze overheid echter mensenrechten ondergeschikt maakt aan de economische belangen. Als Nederland economisch minder afhankelijk wordt van Rusland, kunnen we ook een grotere mond hebben.’
    Over de samenwerking tussen de RUG en Rusland is hij positiever: ‘Kennisuitwisseling is altijd goed. Russen kunnen van anderen leren hoe de wereld ook in elkaar kan zitten.’

    De grootste valkuil is misschien wel dat Nederlanders altijd snel een deal willen sluiten, terwijl voor Russen het persoonlijke contact belangrijk is. ‘De Rus is erg patriottisch ingesteld en trots op zijn cultuur en geschiedenis. Vanuit dit perspectief kunnen we de antihomoseksuele sentimenten misschien anders begrijpen. Ze voelen zich op hun tenen getrapt door Westerse activisten. De beroemde Russische dichter Poesjkin zei ooit: “Kijk, natuurlijk weet ik wat er mis is met Rusland. En natuurlijk weet ik dat er corruptie is en een raar politiek systeem, maar ik vind het nog veel erger als een buitenlander dat tegen mij zegt.”

    En daarvoor komt het Nederland-Ruslandcentrum (NRCe) waar Van Koningsbrugge directeur van is, weer van pas. Dat centrum stimuleert en begeleidt contacten tussen beide landen. ‘Het centrum kan een belangrijke rol spelen om allerlei barrières te overbruggen en valkuilen in het contact te voorkomen.’

    Vreemde pukkel binnen universiteit

    Iedereen blij dus met onze warme Ruslandrelaties? Misschien niet. Sander Brouwer is universitair docent bij Slavische talen en culturen. Ook hij signaleert een toenemende belangstelling voor Rusland: ‘Niet voor niets kun je nog steeds Russisch studeren, terwijl andere talen bij de letterenfaculteit zijn geschrapt.’

    Maar over het Centre for Russian Studies is hij kritisch: ‘Het is geen onderdeel van letteren en verzorgt geen onderwijsfunctie. Het is gefinancierd door het Kremlin. Poetin wil zijn land ook hier op de kaart zetten. Ik vind dat je daarmee moet uitkijken. Het is een vreemde pukkel binnen de universiteit.’

    Het imago van onveiligheid, corruptie en geweld tegen buitenlandse studenten maakt Rusland bovendien niet bepaald aantrekkelijk. Moet de universiteit met zo’n land wel samenwerken? Brouwer: ‘Tot 2000 stuurden we onze studenten naar Moskou, daarna naar St. Petersburg. In Moskou betaalden we te veel voor het onderwijs. Het programma van de hele groep was het instellingsgeld van maximaal één student waard. Wat er met het geld van de rest gebeurde? Geen idee. Vaag. Onduidelijk.’

    Van Koningsbrugge keurt corruptie af, maar is er duidelijk over: ‘We hebben onze strubbelingen, maar onze economische belangen zijn te groot om de relatie te bederven.’